پروانه غلات یکی از مهم ترین آفات محصولات کشاورزی و انباری است که با حضور خود می تواند خسارات قابل توجهی به ذخایر استراتژیک کشور ها وارد نماید. این آفت با نام علمی Plodia interpunctella شناخته شده و در انبارهای نگهداری گندم، برنج، ذرت، جو و سایر غلات به صورت گسترده ای قابل مشاهده است. کنترل پروانه غلات از جنبه های اقتصادی، بهداشتی و امنیت غذایی بسیار مهم است. در این مقاله به بررسی جامع و علمی، روش های شناسایی، پیشگیری و کنترل پروانه غلات با تأکید بر سمپاشی مؤثر محصولات کشاورزی و انباری بررسی می پردازیم.
ویژگی های ظاهری پروانه غلات
پروانه غلات حشره ای کوچک از راسته بال پولک داران (Lepidoptera) است. طول بدن حشره بالغ حدود ۸ تا ۱۰ میلی متر و گستره بال های آن در حالت باز به حدود ۱۶ تا ۲۰ میلی متر می رسد. بال های جلویی دارای نوارهای عرضی قهوه ای مایل به قرمز هستند و انتهای آن ها تیره تر از قاعده است. این حشره معمولاً در شب فعال بوده و در نور کم به سمت منابع نوری جذب می شود.
چرخه زندگی پروانه غلات
پروانه غلات دارای چرخه زندگی کامل شامل چهار مرحله تخم، لارو، شفیره و حشره بالغ است. پروانه های ماده پس از جفت گیری، تخم های خود را در شکاف ها، بین دانه ها و یا روی سطوح صاف انبار می گذارند. هر ماده می تواند بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ تخم بگذارد. لارو ها طی ۲ تا ۱۴ روز وابسته به دمای انبار ظاهر می شوند. بیشترین خسارت در مرحله لاروی که بین ۲ تا ۴ هفته به طول می انجامد رخ می دهد. در نهایت، لارو ها در گوشه های انبار، شکاف ها یا داخل دانه ها شفیره شده و پس از حدود یک هفته، حشره بالغ از شفیره خارج می شود.
علائم آلودگی با پروانه غلات
تارهای ابریشمی میان غلات، دانه های غلات به هم چسبیده، پودر شدن بخشی از دانه ها و بوی ناخوشایند از جمله علائم مشخص آلودگی به پروانه غلات است. گاهی نیز مشاهده حشرات بالغ در اطراف نور یا روی سطوح بسته بندی مواد غذایی نشان دهنده آلودگی احتمالی است.
عوامل مؤثر در گسترش آلودگی
- دمای بالا (بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد) رشد و تکثیر آفت را تسهیل می نماید.
- رطوبت نسبی بالا (بیش از ۶۰ درصد) شرایط مساعد برای تخم ریزی و رشد لارو ها را فراهم می سازد.
- تهویه نامناسب انبار سبب تجمع گرما و افزایش رطوبت می شود.
- نظافت ضعیف انبار شامل باقی ماندن غلات آلوده، گرد و غبار، و ضایعات دانه ای.
- استفاده از بسته بندی های غیراستاندارد یا سوراخ دار نفوذ آفات را ممکن می سازد.
- عدم ضدعفونی و آماده سازی مناسب انبار قبل از ذخیره سازی محموله های جدید.
- مجاورت با انبارهای آلوده یا تهیه غلات از منابع نامطمئن.
- عدم کنترل منظم و دوره ای آفات در طول زمان نگهداری.
- ذخیره سازی غلات برای مدت طولانی بدون جابجایی یا غربال گری.
- تجهیزات حمل و نقل آلوده که آفات را از یک مکان به مکان دیگر منتقل می کنند.
راهکارهای پیشگیری از آلودگی با پروانه غلات
اولین گام برای کنترل پروانه غلات، پیشگیری از ایجاد شرایط مناسب برای رشد و تکثیر آن است. رعایت اصول بهداشتی در تمام مراحل از برداشت تا ذخیره سازی، نقشی حیاتی در جلوگیری از آلودگی ایفا می کند.
۱) شرایط بهینه نگهداری
دمای مناسب برای نگهداری غلات باید کمتر از ۲۰ درجه سانتی گراد باشد. کاهش دما تا حدود ۱۵ درجه چرخه زندگی آفت پروانه غلات را کند یا حتی متوقف می نماید. رطوبت نسبی محیط انبار باید کمتر از ۶۰ درصد و رطوبت دانه ها کمتر از ۱۳ درصد حفظ شود.
۲) پاکسازی و نظافت انبار
پیش از ذخیره سازی غلات جدید، انبار باید کاملاً تمیز و ضدعفونی شود. استفاده از جاروبرقی صنعتی برای جمع آوری بقایای دانه ها، گرد و غبار و لارو های احتمالی توصیه می شود. تمامی ترک ها و شکاف های موجود در سازه باید درزگیری شده تا مکان های احتمالی برای تخم گذاری از بین بروند.
۳) بسته بندی مناسب
استفاده از کیسه های چندلایه مقاوم در برابر نفوذ حشرات، خصوصاً بسته بندی های دارای پوشش داخلی آلومینیومی یا پلیمری، می تواند تا حد زیادی از ورود پروانه غلات جلوگیری کند.
روش های کنترل و سمپاشی پروانه غلات
۱) کنترل مکانیکی و بیولوژیک
استفاده از تله های فرمونی یکی از روش های مؤثر در کنترل اولیه جمعیت پروانه های نر است. این تله ها با تقلید از فرومون جنسی ماده، پروانه های نر را به دام انداخته و از تولیدمثل ممانعت به عمل می آورد. همچنین می توان از عوامل بیولوژیک مانند زنبورهای پارازیتوئید یا قارچ های بیمارگر حشرات بهره برد.
۲) کنترل حرارتی
استفاده از گرما یا سرما برای غیرفعال کردن آفت پروانه غلات بسیار مؤثر است. به عنوان مثال، سردسازی غلات تا دمای زیر ۵ درجه سانتی گراد به مدت چند هفته می تواند سبب مرگ لارو ها شود. همچنین حرارت دهی ملایم (۴۵ تا ۵۵ درجه) در مدت زمانی مشخص، در صورتی که بافت غله آسیب نبیند، می تواند راهکار کنترل حرارتی مناسبی باشد.
۳) سمپاشی شیمیایی
در صورت شدت بالای آلودگی، استفاده از سموم شیمیایی ضروری است. یکی از رایج ترین سموم مورد استفاده، فسفید آلومینیوم است که به شکل قرص یا پودر در انبارها پخش می شود و در تماس با رطوبت هوا گاز فسفین آزاد می نماید که بسیار کشنده است. از دیگر سموم مؤثر می توان به پرمترین، پیرترین و دیازینون اشاره نمود.
سمپاشی باید طبق دستورالعمل دقیق و توسط افراد متخصص انجام شود. تهویه کامل انبار پس از انجام عملیات سمپاشی الزامی است. همچنین، دوره کارنس (فاصله زمانی بین سمپاشی تا مصرف غلات) باید به دقت رعایت شود تا از سلامت مصرف کننده محافظت گردد.
اقدامات پس از سمپاشی
رعایت برخی اقدامات لازم برای قبل و بعد از سمپاشی در میزان تاثیرگذاری سمپاشی آفت بسیار مهم هستند. انبار پس از سمپاشی باید به مدت حداقل ۷۲ ساعت بسته مانده و سپس کاملاً تهویه شود. کنترل باقیمانده سموم با استفاده از آزمون های آزمایشگاهی، خصوصاً در غلاتی که وارد چرخه غذایی انسان یا دام می شود، ضرورت دارد. در صورت باقی ماندن سم در مقادیر بالا، باید از مصرف غلات خودداری و نسبت به خنثی سازی آن اقدام شود.
پروانه غلات به عنوان یکی از آفات اصلی ذخایر استراتژیک، نیازمند برنامه ریزی دقیق و مستمر برای شناسایی، پیشگیری و کنترل است. ترکیب روش های غیر شیمیایی و شیمیایی، همراه با رعایت اصول بهداشتی و فنی در مراحل برداشت تا ذخیره سازی، سبب کاهش چشمگیر خسارات ناشی از این آفت می شود. آموزش نیروی انسانی، نظارت دائمی بر شرایط انبار و همکاری با متخصصان دفع آفات از الزامات کلیدی در این زمینه محسوب می شود. در صورت نیاز به خدمات تخصصی، می توانید با شرکت سمپاشی معجزه، جهت مشاوره و انجام عملیات سمپاشی تماس حاصل فرمایید.
سوالات متداول شما
۱. بهترین زمان برای سمپاشی پروانه غلات چه زمانی است؟
بهترین زمان پیش از انبار کردن غلات و در شروع دوره فعالیت آفت (بهار و تابستان) است. اما در صورت مشاهده آلودگی، باید فوراً سمپاشی انجام شود.
۲. آیا امکان کنترل پروانه غلات به روش های طبیعی وجود دارد؟
بله، استفاده از تله های نوری یا فرمونی، تهویه مناسب انبار، خشک نگه داشتن غلات و پیشگیری از نفوذ رطوبت روش هایی طبیعی برای کاهش جمعیت آفت هستند.